Open samenleving creëert nieuwe mogelijkheden voor toezicht

Oratie prof. dr. Judith van Erp

Globalisering creëert nieuwe mogelijkheden voor het houden van toezicht bij multinationale ondernemingen, zo betoogt prof. dr. Judith van Erp (hoogleraar Publieke Instituties) vandaag in haar oratie. Globalisering heeft voor ondernemingen veel nieuwe mogelijkheden gecreëerd, maar ook nieuwe gelegenheden voor organisatiecriminaliteit. De open samenleving biedt kansen voor grotere welvaart en vrijheid maar ook kansen op ongelijkheid, onrecht, onzekerheid en nieuwe (wijd verspreide) risico’s. Daarom moet toezicht zich vernieuwen. In haar leerstoel wil Van Erp nieuwe toezichtinstituties onderzoeken waarin maatschappelijke controle een belangrijke rol heeft en publieke toezichthouders beter gebruik maken informatie en druk vanuit het publiek. ‘Maatschappelijke controle kan het publieke toezicht aanvullen, versterken of soms zelfs vervangen, door informatie-uitwisseling, handhaving en regulering’ aldus de hoogleraar. Nieuwe toezichtinstituties zijn bijvoorbeeld corruptieapps, Luxleaks, internationale keurmerken, en naming en shaming door media en burgers.

NB De tekst uit dit nieuwsbericht is integraal overgenomen van de UU-site. Meer weten over het strategisch onderzoeksthema ‘Instituties in de Open Samenleving’? In de Pandora van december 2015 vind je een interview met prof. dr. Belle Derks, die als hoogleraar Psychologische Perspectieven op Gedrag binnen Instituties onderzoek doet naar de psychologische, fysiologische en neurologische gevolgen van de negatieve stereotypering van vrouwen en etnische minderheden in werk- en opleidingssituaties. 

MAATSCHAPPELIJKE CONTROLE DOOR INFORMATIE-UITWISSELING

Technologie maakt het gemakkelijker voor klokkenluiders om informatie over misstanden anoniem naar buiten te brengen, stelt Van Erp. Zo zijn er in landen met veel corruptie, corruptie-apps waarmee burgers anoniem kunnen melden waar zij steekpenningen moeten betalen. Internetmeldpunten als Luxleaks bieden een platform voor de onthulling van banden tussen overheden en ondernemingen die niet in het publieke belang zijn. Maar, waarschuwt Van Erp, er zijn ook grenzen aan deze transparantie met juist minder vertrouwen in het publieke toezicht als gevolg.

MONDIALE HANDHAVING: NIET ALLEEN BOETES, MAAR OOK DOOR REPUTATIESCHADE

Nu multinationale ondernemingen steeds groter en economisch machtiger worden, neemt de afschrikwekkende werking van boetes af. NGO’s en burgers kunnen ondernemingen controleren door publiciteit te zoeken met naming enshaming. Ook claimen slachtoffers van schadelijk ondernemingsgedrag hun schade in het thuisland van het moederbedrijf, zoals deze weken de Trafigura-slachtoffers. Komt deze vorm van maatschappelijke controle werkelijk van de grond en biedt ze adequaat tegenwicht tegen schadelijk gedrag van ondernemingen?

REGULERING DOOR PRIVATE PARTIJEN

Private regulering kan een oplossing bieden als wetgeving te traag of te algemeen is. Keurmerken en credit rating agencies zijn in mondiale markten even invloedrijk als nationale toezichthouders. Maar beïnvloeden deze private regels werkelijk het ondernemingsgedrag of gaat het hier slechts om een ritueel? De vraag is hoe publiek toezicht deze private regulering kan benutten.

Onderzoeksthema Instituties voor Open Samenlevingen

Prof. dr. Judith van Erp verricht haar onderzoek onder het strategisch thema Instituties voor Open Samenlevingen van de Universiteit Utrecht. Binnen dit thema wordt interdisciplinair onderzoek gedaan naar de spelregels van het menselijke verkeer, de instituties. Daarbij gaat het om formele regels, zoals wetten, maar ook informele regels zoals normen, waarden, gewoontes en de bijbehorende netwerken en organisaties. Het interdisciplinaire onderzoek van de Universiteit Utrecht op het gebied van Instituties biedt handvatten voor de totstandkoming en het behoud van gezonde open samenlevingen, waar ook ter wereld.