Utrechtse genderonderzoekers in gesprek over effect geschiedschrijving op blik op emancipatie

Het is 100 jaar geleden dat Nederlandse vrouwen stemrecht verkregen. In de hub Gender and Diversity zetten Utrechtse onderzoekers zich in om vergeten of gemarginaliseerde geschiedenissen op te sporen en voor het voetlicht te brengen. Speciaal voor internationale vrouwendag gingen Rosemarie Buikema, Katrine Smiet en Berteke Waaldijk het gesprek aan over ongehoorde verhalen, geschiedschrijving en tot slaaf gemaakte vrouw Sojourner Truth.

Sojourner Truth (1797-1883) was een tot slaaf gemaakte zwarte vrouw. Toen in 1827 New York slavernij verbood, startte Truth een rechtszaak tegen haar eigenaar voor het doorverkopen van haar zoon, die hij ook tot slaaf had gemaakt. Tegen alle verwachtingen in won Truth deze rechtszaak en schreef ze hiermee geschiedenis: niet eerder won een bevrijde slaaf een rechtszaak tegen haar eigenaar. In de jaren die daarop volgden zette Truth zich in voor abolitionistische bewegingen die slavernij af wilden schaffen en werd een prominent voorvechter van vrouwenkiesrecht. Truth is vandaag de dag nog steeds bekend van haar redevoering ‘Ain’t I a woman’. In deze toespraak stelt ze de retorische vraag: Wie telt er mee als vrouw? Truth, zwart én vrouw, ondervindt namelijk een dubbele discriminatie, enerzijds als vrouw en anderzijds omdat ze zwart is.

Katrine Smiet schreef haar proefschrift over Sojourner Truth en onderzoekt de wegen die haar verhaal heeft afgelegd. Volgens Smiet is Truth nu net zo relevant als 200 jaar terug: “Het verhaal van Truth laat ons zien dat de vrouwenstrijd altijd al verweven is met andere thematiek. Het drukt ons op het feit dat vrouwenbewegingen, toen en nu, altijd moeten bedenken over welke vrouwen het precies gaat en of er processen van uitsluiting gaande zijn”. Rosemarie Buikema, hoogleraar gender studies en hoofdonderzoeker van de hub, vult aan: “Sojourner Truth is een van de eerste vrouwen die zichtbaar maakt dat er tussen de posities van vrouwen onderling ook verschil bestaat”.

Het verhaal van Truth voelt wellicht als een ‘ver van je bed show’: het heeft zich afgespeeld op Amerikaanse bodem waar slavernij en de tegenstellingen tussen de zwarte en witte bevolking veel zichtbaarder waren. “Ja, het is een Amerikaanse geschiedenis,” geeft Smiet toe. “Maar het haakje met Nederland is er zeker: Sojourner Truth groeide op bij een Nederlandse slavenmeester in de staat New York.

Haar moedertaal was Nederlands. Dit is heel interessant, want het laat zien dat ook een geschiedenis die ver weg van ons lijkt, eigenlijk heel dichtbij is. Iets van daar en toen, kun je door er dieper in te duiken naar het hier en nu brengen. Het verhaal van Truth laat zien hoe we ons in Nederland op afstand proberen te houden van historische ‘zwarte bladzijden’ zoals het kolonialisme en de slavernij door te denken dat het heel ‘Amerikaans’ is. Haar verhaal reist: het is een inspirerend verhaal geweest voor zowel Amerikaanse als Nederlandse feministen. De vraag ‘Ain’t I a Woman’ is nog altijd toepasbaar, niet alleen in de 19^e eeuw”.

Berteke Waaldijk doet onderzoek naar de geschiedenis van sekse, cultuur en burgerschap. Zij benadrukt dat Truth, naast de verschillen tussen vrouwen onderling, een ander weinig besproken aspect naar voren brengt. “In de geschiedschrijving van het feminisme in het Westen werd  er vooral gezocht naar wat vrouwen hebben gedaan tegen onderdrukking op basis van geslacht. Daardoor is er een verhaal ontstaan dat het feminisme een ‘witte’ geschiedenis, terwijl je ook een geschiedenis kunt schrijven waarin je wijst op vrouwen die wezen op een combinatie van ras en geslacht en soms ook klasse. Voor sommige mensen is de geschiedenis van gender een verhaal van gestaag ontwikkelende vrouwenemancipatie. Maar Historici kunnen dieper graven en verhalen publiceren die nog een laag van bijvoorbeeld ras of klasse toevoegen aan dat eendimensionale verhaal. Dan verbreden we de blik waarmee mensen die internationale vrouwendag willen vieren naar de talloze betekenissen van gender kunnen kijken,”  stelt Waaldijk.

Buikema stemt daarmee in: “Als we inzien dat er meer gebeurtenissen, betekenisverbanden, levens en mensen zijn geweest die bij hebben gedragen aan een meer inclusieve wereld dan die we nu zien, dan kun je naar de geschiedenis kijken als een onaf project. Een reservoir van bekende taferelen maar ook vol van nog onuitgewerkte gebeurtenissen, relaties en mogelijke verhalen”.

“We willen verschillen vieren en erkennen, nieuwe samenwerkings verbanden zichtbaar maken en niet simpelweg mensen in de bestaande structuren invoegen. We willen nieuwe repertoires mogelijk maken. Om dit te doen, moeten we luisteren naar verhalen die nu nog te veel op de achtergrond zijn,” sluit Buikema af.

Ter ere van Internationale Vrouwendag, heeft de Hub samen met de Universiteit Utrecht verschillende activiteiten georganiseerd. In het Centraal Museum is de tentoonstelling “What is Left Unseen” te zien. In in cultureel centrum CASCO is er een expositie georganiseerd in het kader van de GRACE-conferentie. Ook zijn er in het Academiegebouw verschillende lezingen en debatten georganiseerd.